Tsohon Mataimakin Sufeton Yan Sanda na Kasa Wilson Inalegwu ya bukaci sake fasalin tsarin tsaron Najeriya ta hanyar karfafa Kwamitocin Tsaro na Kananan Hukumomi da kuma bai wa sarakunan gargajiya karin iko a matsayin abokan aiki na gaba wajen yaki da rashin tsaro. Ya yi wannan kira ne yayin gabatar da jawabin farko a Taron Tsaro da Kyaututtukan Shekara na Jaridar Peoples Security Monitor da aka gudanar ranar Laraba 10 ga Disamba 2025 a Dakin Nigerian National Merit Award da ke Maitama Abuja.

Yayin jawabi ga jami an tsaro, masu tsara manufofi da shugabannin al umma, Inalegwu ya ce Najeriya tana tsaye a gagarumar madaidaiciar hanya wajen neman zaman lafiya da kwanciyar hankali. Ya jaddada cewa kasar ba za ta iya shawo kan matsalolin tsaro ba sai ta fara gina tsaro daga tushe, ta hanyar mayar da hankali kan al umma, kananan hukumomi da kuma cibiyoyin gargajiya.

Tsohon shugaban yan sandan ya bayyana cewa matsalolin tsaro yawanci suna farawa ne daga matakin kananan al umma kafin su kai ga rikice rikicen kasa baki daya. A cewarsa, “Fashi da makami, garkuwa da mutane, rikice rikicen al umma da rikicin manoma da makiyaya sukan fara ne a kauyuka, unguwanni da kasuwanni inda mutane ke rayuwa.” Ya kara da cewa fiye da kashi saba in na hare hare da aka rubuta tsakanin 2021 zuwa 2024 sun faru ne a matakin al umma.

Inalegwu ya nuna takaicin yadda kananan hukumomi, duk da cewa su ne mafi kusa da jama a bisa tsarin kundin tsarin mulki, har yanzu ba a amfani da su yadda ya kamata wajen tsaro. Ya ce nasarar tsaron al umma, tsarin gano barazana da wuri da kuma rabon bayanan sirri na dogara ne a kan yadda Kwamitocin Tsaro na Kananan Hukumomi ke aiki. “Idan Najeriya na son cin nasara kan rashin tsaro, dole mu sa tsarin tsaro na kananan matakai a tsakiyar dabarun tsaronmu,” in ji shi.

Yayin kawo misalai daga jihohi daban daban, tsohon AIG din ya ce akwai shaidun da suka tabbatar da cewa hadin gwiwar al umma da gwamnati na rage laifuka. Ya ambaci Jihar Borno inda tsarin tsaron al umma ya taimaka wajen rage hare haren Boko Haram da kimanin kaso arba in, haka kuma ya ambaci Lagos, Katsina da Niger inda bayar da rahotanni daga al umma ya taimaka wajen gano motsin barayi kafin su kai farmaki. Ya ce wadannan misalan sun tabbatar da cewa “Najeriya tana da tushen aiki mai kyau, abin da ake bukata shi ne daidaito, fadada tsarin da kuma karfin siyasa.”

Inalegwu ya kuma jaddada muhimmancin sarakunan gargajiya, yana kiran su masu rikon gaskiya, amana da ilimin al umma. Ya ce sarakunan gargajiya suna da zurfin masaniya kan tarihin al ummominsu, motsin jama a da dalilan rikice rikice, wanda hakan ya sa suke taka muhimmiyar rawa wajen gano matsaloli tun daga tushe. “Babu wata hukumar waje da ta fi sarakunan gargajiya fahimtar tsarin al umma,” in ji shi.

A cewarsa, hadin kai tsakanin Kwamitocin Tsaron Kananan Hukumomi da sarakunan gargajiya na samar da abin da ya kira kawancen tsaro mai karfi wanda zai iya katse dabarun miyagu da ke cin gajiyar rashin hadin kai a bayanan sirri. Ya ce wannan hadin kai na kara amincewa, yana bai wa jami an tsaro bayanai cikin gaggawa, kuma yana taimakawa wajen hana tashin hankali kafin faruwarsa.

Tsohon AIG din ya gargadi cewa rashin mai da hankali kan rigakafi fiye da amsa matsala ya janyo wa Najeriya asarar biliyoyin daloli da miliyoyin mutane sun rasa muhallansu. Ya bayyana cewa tsakanin 2018 da 2023 rikice rikice sun jawo wa kasar asarar kimanin dala biliyan 10.3, yayin da fashin daji na karkara ya tilasta wa mutane sama da miliyan 2.6 barin gidajensu. “Magance matsala bayan ta faru yafi tsada fiye da rigakafi,” in ji shi.

Inalegwu ya bukaci karin amfani da fasaha a matakin kananan al umma ciki har da dandalan gargadin gaggawa na dijital, amfani da drone da tsarin taswirar gargadi. Ya ce Najeriya na iya koyon darasi daga Kenya da Afirka ta Kudu inda tsarin tsaron al umma ya rage laifuka a unguwanni da inganta tsaro.

Ya kuma jaddada muhimmancin hada mata da matasa cikin tsare tsaren tsaron al umma. Ya ce mata kan mallaki sahihan bayanai game da al umma, yayin da matasa fiye da kashi sittin na al ummar Najeriya ya zama dole a kare su daga fadawa hannun miyagu ta hanyar samar da ayyuka da shirye shiryen karfafa gwiwa.

Inalegwu ya kuma bukaci karfafa hadin kai tsakanin Ofishin Mai Bada Shawara Kan Tsaron Kasa, gwamnatocin jihohi da kananan hukumomi domin tabbatar da daidaitaccen aiki da aiwatar da dabarun tsaro a matakin al umma. Ya ce Kwamitocin Tsaro na Kananan Hukumomi ya kamata su zama muhimman sassa na Majalisun Tsaro na Jihohi.

A karshe, Inalegwu ya bayyana cewa makomar tsaron Najeriya tana da alaka kai tsaye da yadda aka gina tsaro daga tushe. “Idan mun karfafa tushe, mun karfafa kasa. Idan mun bai wa al umma karfi, mun raunana miyagu,” in ji shi. Ya ce wannan ita ce hanyar gina Najeriya mai aminci mai karfi da tsaro ga kowa.