Daga Isiaka Mustapha, Babban Edita,People’s Security Monitor

Shawarwarin da Kungiyar Ma’aikatan Manyan Harkokin Man Fetur da Iskar Gas ta Najeriya (PENGASSAN) ta bayar na dakatar da isar da danyen mai da iskar gas ga Masana’antar Dangote Refinery, TotalEnergies, Chevron, Seplat, Shell Nigeria Gas, Oando, Renaissance da kuma Kamfanin Kayan Aikin Iskar Gas na Najeriya babban barazana ne ga tsaron makamashin kasa. Ta hanyar kai farmaki lokaci guda ga kamfanonin sama (upstream) da na kasa (downstream), wannan mataki ya bugi zuciyar sarkar samar da man fetur na Najeriya. Wannan ba kawai rikice-rikice ba ne, illa ne mai hatsari wanda zai iya rushe tace man cikin gida, karya samar da wutar lantarki, haddasa mummunar matsalar tattalin arziki, tare da jefa tsaron kasa cikin hadari.

Baya ga rawar kwadago da ake ikirari, wannan umarni na PENGASSAN na nufin wata manufa ta lalata tattalin arziki. Najeriya na samun sama da kashi 85% na kudaden shiga daga fitar da danyen mai da iskar gas, yayin da sama da kashi 60% na masana’antun cikin gida ke dogaro da iskar gas don samar da wutar lantarki da kuma sarrafa kayayyaki. Duk wani daidaitaccen katsewa zai iya durkusar da muhimman masana’antu, ya kuma shafe biliyoyin naira a kowace rana. Wannan ba aikin kwadago ba ne, laifi ne kai tsaye ga kasa.

Yanke shawara daga kungiyar guda daya na dakatar da wadatar man kasa na nufin rage karfin ikon gwamnati. Babu wata kungiya da kundin tsarin mulki ya bai wa damar dakatar da samar da makamashi a kasa mai cin gashin kanta. Yin hakan yana nufin rike gwamnati da al’umma a matsayin garkuwa. Idan aka bar wannan rashin hankali ba tare da an dauki mataki ba, zai iya karfafa wasu kungiyoyi su dauki irin wannan hanyar doka-batta, wanda hakan zai iya jefa kasar cikin rudani.

Tarihi ya nuna cewa karancin mai a Najeriya kan haddasa tashin hankali. A lokacin zanga-zangar cire tallafin mai na 2012, tattalin arzikin kasar ya yi asarar sama da Naira tiriliyan 1.3 cikin makonni biyu, yayin da miliyoyin ‘yan kasa suka makale ba tare da sufuri ba. Idan PENGASSAN ta samu damar hana isar da mai ga Masana’antar Dangote wacce ita ce babbar fata ta kawo karshen shigo da mai daga waje — tabbas tasirin zai haifar da tashin kudin mota, hauhawar farashin kayan abinci, durkusar masana’antu da kuma fitintinun jama’a.

Ba sabon abu ba ne ga ‘yan Najeriya su ga munanan dabarun PENGASSAN. Yajin aikin da suka gabata ya jawo dogayen layin mai, yara ba sa zuwa makaranta saboda iyaye ba su samu mai ba, asibitoci ba sa samun wutar lantarki saboda karancin dizal, sannan kananan ‘yan kasuwa na rufewa. Wadannan munanan matakai, da ake lullube da sunan kare ‘yancin ma’aikata, kullum talakawa ne ke fuskantar azaba yayin da shugabannin kungiyar ke amfana ta siyasa ko kudi.

Hukumar Tsaro ta Kasa (DSS) ba ta da damar zama shiru a lokacin da wata kungiya ke bayar da umarni da ka iya rikita kasar baki daya. Dole ne a kamo shugabannin wannan yunkuri domin a yi musu tambayoyi. Dole ne a binciki sadarwarsu, umarninsu da manufarsu domin gano ko akwai hannu na cin amanar kasa, lalata tattalin arziki ko hadin baki da wasu daga waje. Barin su su ci gaba ba tare da ladabtarwa ba zai nuna rauni a wajen gwamnati.

Akwai yiwuwar wannan gaggawar PENGASSAN ta samo asali daga siyasa. Lokacin bayar da umarnin na tayar da tambayoyi ko akwai hannun ‘yan adawa da suke amfani da tsarin kungiyoyi don rage karfin gwamnati. Hukumar tsaro dole ta binciki wannan alaka, ganin cewa Najeriya na da tarihi na yadda ‘yan adawa ke amfani da tarzomar kwadago don raunana gwamnati mai ci.

Domin gano gaskiya, hukumomin tsaro na Najeriya dole su zurfafa bincike har zuwa bayanan bankuna da harkokin kudi na shugabannin PENGASSAN. Idan aka gano kudaden shigowa daga kasashen waje, tallafin ‘yan adawa ko wasu ajiyar kudi na ban mamaki, to wannan ba rikicin kwadago bane kawai, makarkashiyar barazanar tattalin arziki ce. Kare kashin baya na kasar na bukatar aikin leken asiri mai tsanani.

Masana’antar Dangote tana wakiltar mafi girman masana’antar tace mai guda a Afirka, wacce take da karfin tace ganga 650,000 a rana. Wannan ce babbar damar da Najeriya take da ita don samun ‘yancin kai a fannin makamashi. Yin niyya ga Dangote na nufin lalata nasarar tattalin arziki kafin ta tsiro gaba daya. Wannan ba wai kawai adawa da gwamnati ba ne, adawa da al’umma ne.

Dokar kasa ta ba da damar yin zanga-zanga cikin lumana, amma ba ta ba da izini a lalata muhimman kayayyakin kasa ba. Umarnin PENGASSAN yana nufin shirya makarkashiya ta karya tsari. Sashe na 37 na Trade Disputes Act ya haramta duk wani mataki da zai barazana ga tsaron kasa ko ayyukan tattalin arziki na musamman. Saboda haka gwamnati dole ta dauki wannan mataki a matsayin laifi, ba rikicin kwadago ba.

Gwamnati mai inganci ba za ta zauna hannu kan gwiwa ba yayin da wasu kaɗan ke yin yunkurin rike ‘yan kasa miliyan 200 a matsayin garkuwa. Dole a dauki matakin gaggawa don hana kungiyar amfani da tasirinta wajen lalata muhimman kayayyakin man fetur da iskar gas. Gwamnati dole ta aiwatar da ikon da take da shi karkashin National Security Act ta kuma bada umarnin gaggawa ga jami’an tsaro don tabbatar da karewa da ci gaba da wadatar da kayayyaki.

A ƙarshe, Najeriya ba za ta ci gaba da fama da son ran wasu mutane kaɗan ba. Tsaron makamashi tsaron kasa ne. Dole ne a janye haramcin PENGASSAN, a hukunta masu tsara shi, a kuma tabbatar da tsari da zai hana kowace kungiya sake yunkurin durkusar da kashin bayan tattalin arzikin Najeriya. Rashin daukar mataki zai kai ga rudani, hauhawar farashi, rashin aikin yi, da fitintinun jama’a.

Hukumar DSS dole ta yi gaggawa da cikakken karfin doka — amma cikin iyaka — don karya dukkan hanyar sadarwa da ke bayan wannan yunkurin ta’addancin tattalin arziki. Wannan na nufin kama wadanda ake da hujja a kansu, kwace da tantance duk wata muhimmiya takarda ko bayanai na lantarki, daskarar da asusun bankin da ake zargi, da kuma gudanar da bincike na gaggawa a wuraren da ake tsammanin ake tsara wannan makarkashiya. Manufar shi ne hana su ci gaba da shirya matsala, ba wai hukunta su ba tare da doka ba.

Baya ga kama masu ruwa da tsaki, DSS ya kamata ta mayar da hankali kan masu daukar nauyi da masu amfani da siyasa da ke amfana daga wannan laifi. Wannan yana bukatar hadin kai tsakanin DSS, EFCC, ICPC, CBN da sauran hukumomin bincike. Idan kuma kudaden na da alaka da waje, Najeriya na da bukatar hada kai da kasashen waje don toshe duk wata hanya da kuma dawo da kudaden. Katse hanyar kudi ita ce hanya mafi inganci ta hana laifi yin kudi.

Sai dai kuma, DSS dole ta kiyaye kada binciken ya zama kayan siyasa. Bincike ya zama bisa hujja, ba tare da son rai ba; domin duk wata alama ta nuna fifiko ko siyasa zai kara rarraba kasa kuma ya haifar da labarin wariya.