Hoto: ACC John Onoja Attah

Dr. Ekanem Ekpenyong, kwarran mai ba da shawara kan ma’adanai, ya aiko daga Ogoja, Jihar Cross River

A cikin tattaunawar da ake ci gaba da yi kan bambance hanyoyin tattalin arziƙin Najeriya, suna guda ɗaya na ta fitowa fili: Assistant Commandant of the Corps (ACC) John Onoja Attah. A matsayinsa na kwamandan NSCDC Special Mining Marshals, Onoja ya zama ginshiƙi wajen kare sashen ma’adanai fannin da tsawon shekaru ya cika da fashin doka, asarar kuɗaɗe da kuma lalata muhalli.

Tsawon shekaru, tattalin arziƙin Najeriya ya dogara da man fetur, yayin da sashen ma’adanai aka yi watsi da shi. Masana dai suna cewa dukiyar ma’adanai da ba a taba ba za ta iya yin gogayya ko ma ta zarce man fetur wajen samar da kudaden shiga. Amma barazanar masu hakar ma’adinai ba bisa ka’ida ba ta gurgunta wannan dama. A wannan yanayi ne matakin ACC Onoja ya fito fili a matsayin mai hangen nesa da tsari.

Na dogon lokaci, harkar ma’adanai a Najeriya ta kasance misali na sakaci da kuma rashin kulawar hukumomi. Masu hakar ma’adinai ba bisa ka’ida ba, waɗanda sau da yawa suke da tallafin ƙungiyoyin masu ƙarfi, sun riƙa cin gajiyar arzikin ƙasa ba tare da kulawa ba. Hukumomin gwamnati kuwa, ko dai basu da ƙarfi ko kuma cin hanci ya durƙusar da su. Wannan hali ya haifar da wata ƙasar tattalin arziƙi ta ɓoye inda biliyoyin kuɗaɗe na ma’adinai ke fita daga Najeriya kowace shekara ba tare da rajista ba ko biyan haraji.

Al’ummomin da ya kamata su amfana daga hakar ma’adinai sun gamu da talauci da lalacewa. Maimakon makarantu, asibitoci da ayyukan yi, sai ramuka, kogunan da suka gurɓace da gonakin da suka lalace suka rage musu. Masu hakar ma’adinai ba bisa ka’ida ba ba su damu da ka’idojin muhalli ba; hanyoyin da suke amfani da su sun lalata tsarin halittu da ya ɗauki ƙarni da dama kafin ya kafu. Rashin ingantaccen sa ido ya tabbatar da cewa barnar ta zama ruwan dare, har ma ba a cika yin rikodin ta a hukumance ba.

Hakan ma ya haifar da barazana ta tsaro. Ƙungiyoyin ‘yan bindiga sun gano cewa hakar ma’adinai na ɓoye ya fi gagarumar riba fiye da satar shanu ko fashin hanya. Ma’adinai suka zama sabuwar hanyar samun kuɗin ta’addanci, suna ɗaukar makamai da kuma ƙara tada fitina. Wannan alaƙa tsakanin haramtaccen hakar ma’adinai da rashin tsaro ta ƙara taɓarɓarewar tattalin arziƙin ƙasa da tsaron cikin gida.

Asarar kuɗaɗen shiga kuwa abin takaici ne. Rahotanni sun nuna cewa Najeriya na asarar biliyoyin naira a kowane wata ta hanyar ƙarancin bayyana ma’adinai ko fitar da su ta ɓoye. Wannan ya raunana kasafin gwamnati, ya hana jihohi samun rabo da kuma rage ƙoƙarin gwamnatin tarayya na bambance hanyoyin tattalin arziƙi.

Bugu da ƙari, ƙasashen waje sun ci moriyar sassaucin tsarin dokokin Najeriya. A ƙauyukan da ake hakar ma’adinai, ana fitar da zinariya, tantalite da columbite ta kan iyakokin ƙasa cikin sauƙi, ana sake lakaba musu suna a ƙasashen makwabta kafin a sayar da su a kasuwannin duniya. Najeriya dai ta rage da raunukan barnar, yayin da wasu ke cin moriyar dukiyarta.

A cikin wannan rudanin ne ACC John Onoja Attah ya shigo da tsare-tsare da suka sauya hanyar tsaron ma’adinai. Ta hanyar rufe gibin doka, tilasta bin ka’ida da rusa tsarin masu hakar ma’adinai na ɓoye, ya dawo da amincewa ga tsarin, kuma ya tabbatar cewa ma’adinai suna ƙara ƙarfafa kudaden shiga na gwamnati da kuma haɓaka ci gaban ƙasa.

Da amfani da sabbin dabarun tsaro, haɗin gwiwar hukumomi da kuma haɗa al’umma, ACC Onoja ya ƙara tsaurara tsare-tsare kan masu hakar ma’adinai ba bisa ka’ida ba waɗanda ke sace biliyoyin naira daga asusun gwamnati a kowace shekara. Jagorancinsa ya kawo sabon matakin lura, ya rage fitar da ma’adinai ta ɓoye, ya kuma tabbatar da cewa an mayar da su cikin tsarin doka inda za a iya biyan haraji da samun kudaden shiga.

Abin da ya fi jan hankali game da Onoja shi ne yadda yake haɗa ƙwarewar tsaro da kuma fahimtar al’umma. Ya gane cewa yawancin al’ummomin da ke da ma’adinai sukan ji an ware su daga tsarin. Don haka, ya ƙaddamar da shirye-shiryen wayar da kai domin samun haɗin kai maimakon adawa. Wannan tsarin ya rage rikice-rikice tare da ƙarfafa mutanen gari su zama masu tsaron dukiyar kansu.

Ba tare da wata shakka ba, kowanne dutse da aka ceci daga hannun masu hakar ma’adinai na ɓoye a ƙarƙashin kulawar Onoja na nufin ƙarin kuɗi ga Najeriya. A wannan fanni, aikinsa na taka muhimmiyar rawa wajen shirin gwamnati na bambance hanyoyin kudaden shiga da kuma rage dogaro ga man fetur.

A tsarin tsaro da tattalin arziƙi na ƙasa, jami’ai irin su Onoja ba su da yawa. Haɗin kwarewa, hangen nesa da kishin ƙasa da yake da shi ya sa shi zama babbar baiwa ga NSCDC da kuma ga Najeriya baki ɗaya. Saboda haka, ya cancanci yabo da ƙarfafawa daga kowa.

Haka kuma, ya kamata a yaba wa jagorancin Commandant General na NSCDC, Farfesa Ahmed Abubakar Audi, saboda hangen nesansa na gano irin baiwar da ke cikin wannan mutum. Shawararsa ta ba Onoja jagoranci a harkar tsaron ma’adinai ta nuna irin basira da jajircewar da ake buƙata wajen shawo kan barazanar zamani.

Gaskiya ne cewa kasancewar Onoja a cikin NSCDC ta ƙara wa hukumar ɗaukaka. Nasarorin da ya samu sun nuna cewa NSCDC ba kawai wajen kula da bututun mai ko tsaron jama’a bane, har ma wajen kare muhimman arzikin ƙasa da ke ƙarfafa tattalin arziƙi.

A takaice, tafiyar Onoja na tabbatar da cewa sashen ma’adinai, idan aka kula da shi yadda ya dace, zai iya zama ginshiƙin tattalin arziƙin ƙasa. Wannan jagoranci yana taimakawa wajen cika burin samun tattalin arziƙin da ba zai dogara ga man fetur kaɗai ba.

A wannan lokaci na tarihi, sunan Onoja yana ƙara ɗaukar hankali a matsayin abin koyi na ƙwarewa, kwazo da ci gaban ƙasa. Gado da yake ginawa yanzu ya fara sauya labarin ma’adinai a Najeriya. Ya dace a ce NSCDC ta yi alfahari da shi, kuma ‘yan Najeriya su tabbatar cewa da irin waɗannan mutanen a gaba, makomar tattalin arziƙin ƙasar nan tana cikin amintattun hannaye.