A lokacin ƙaddamar da Kwamitin Majalisar Wakilai na Ad Hoc kan Hakar Ma’adanai Ba Bisa Ka’ida Ba, Mataimakin Kwamandan Rundunar Musamman ta NSCDC mai kula da Ma’adanai, ACC Attah John Onoja, ya bayyana cewa haramtacciyar hakar ma’adanai babban laifi ne da ke tauye arzikin ƙasa, lalata muhalli, ƙara rashin tsaro, da kuma dakile cigaban tattalin arziki. A cewarsa, wannan cuta dole ne a fuskance ta da ƙarfi, tsantseni, da cikakken haɗin gwiwar hukumomi.

Onoja ya bayyana cewa rundunar Mining Marshals da NSCDC ta ƙaddamar a watan Maris 2024 ta samu nasarori masu yawa wajen murkushe ayyukan haƙar ma’adanai ba bisa ka’ida ba. Ya ce, zuwa yanzu an kama fiye da mutane 500 da ake zargi, yayin da 270 daga cikinsu ke fuskantar shari’a a kotu. Ya kuma ƙara da cewa rundunar ta kwace sama da wurare 200 na haƙar ma’adanai daga hannun masu ayyuka ba bisa ƙa’ida ba, alamar cewa gwamnati ba za ta lamunci rashin bin doka ba.

Sai dai ACC Onoja ya bayyana cewa tafiyar ba ta da sauƙi saboda ƙalubale da dama. Ya bayyana cewa raunin doka da kuma wasu gurɓatattun hanyoyin shari’a suna kawo cikas. Jinkirin kotu, da dabarun lauyoyi masu ƙarfi da kuɗi, sukan jinkirta hukunci. Haka kuma, akwai kungiyoyin masu laifi da masu hannu a ciki waɗanda ke ba da kariya ko goyon baya ga masu haƙar ba bisa ƙa’ida ba, wasu ma suna da alaƙa da jami’an gwamnati ko masu mulki a matakin ƙasa ko jiha.

Wani babban ƙalubale kuma shi ne nisa da wahalar isa wuraren haƙa. Yawancin wuraren suna cikin dazuzzuka, duwatsu, ko yankunan da ke da wahalar isa gare su, abin da ke sa tsare-tsare da sa ido su zama masu tsada da haɗari. Don magance hakan, NSCDC ta fara amfani da jiragen ɗaukar hoto, hotunan tauraron dan adam, da taswirar ƙasa domin gano wuraren da ake haƙar ba bisa ƙa’ida ba kafin kai farmaki.

Haka kuma, akwai haɗin kai da al’umma da tattalin arziki a wasu yankuna inda haramtattun ma’aikata ke ba da aikin yi ko tallafi ga jama’a. Wannan na sa al’umma su kasance masu goyon bayan ayyukan laifi. NSCDC tana gudanar da wayar da kan jama’a kan illolin muhalli, lafiya, da zamantakewa da ke tattare da haƙar ma’adanai ba bisa doka ba, domin jawo al’umma su zama masu bayar da rahoto da taimako wajen yaki da wannan barna.

A ƙarshe, ACC Onoja ya bukaci a samu ɗaurewar doka da ƙarin goyon bayan majalisa domin ƙarfafa tsarin shari’a da hanzarta hukunci. Ya kuma jaddada muhimmancin haɗin gwiwa tsakanin hukumomi, musamman tare da Hukumar Bincike da Ci Gaban Kayan Albarkatu (RMRDC), don samun ƙwarewa, bayanai, da tallafin fasaha. A cewarsa, idan aka ci gaba da nuna ƙwazo da jajircewa, Najeriya za ta iya dawo da ikon mallakar albarkatun ma’adanta, ta kuma tabbatar da cewa fa’idarsu ta amfani ga al’umma ba masu laifi ba.